03
май
2022
Еріктілердің қызмет туралы
Еріктілер – әлеуметтік жауапты азамат ретінде сезінетін және өтеусіз негізде қоғамдық пайдалы қызметпен айналысатын адам. Бұл ұғым қазіргі таңда кең етек жаюда. Оның себебі әлемде болып жатқан оқиғаларға адамдардың жанашырлықпен қарауы және қол қусырып отырудан бас тартып, көмек беруге деген талпыныстың болуы.
Волонтерлік қызмет жыл өткен сайын Қазақстанда да өз орнын табуда. Осылай, еріктілер жұмысын бір жүйеге келтіру үшін, оларға мемлекет тарапынан қолдау көрсету үшін, және жаңа мүмкіндіктерге жол ашып беру үшін Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылды «Еріктілер жылы» деп жариялаған болатын.
Елімізде еріктілік 15 бағытта жұмыс жасайды. Олардың ішіндегі ең көп таралғандары:
• еліміздің әлеуметтік белсенді азаматтарын әлеуметтік тәжірибеге тарту және оларды дамудың әлеуетті мүмкіндіктері туралы ақпараттандыру;
• оларға өзін көрсетуге, өз әлеуетін іске асыруға және қоғам немесе мемлекет тарапынан лайықты баға алу мүмкіндігін беру;
• азаматтардың шығармашылық белсенділігін дамыту;
• қиын өмірлік жағдайға тап болған адамдарды қоғам өміріне біріктіру.
Қолданбалы тапсырмаларға мыналар жатады:
• уақытша жұмыста, жұмысқа орналасу кезеңінде кәсіптік білім алғаннан кейін азаматтардың кәсіби дағдыларын, білімдері мен құзыреттерін сақтау;
• азаматтарды жаңа еңбек дағдыларына үйрету және кәсіптік бағдар беруді ынталандыру;
• әлеуметтік мәселелерді шешу үшін өзін-өзі жүзеге асыру және өзін-өзі ұйымдастыру дағдыларын алу;
• қоғамға жат мінез-құлықты әлеуметтік мінез-құлықпен ауыстыру;
• гуманистік-патриоттық тәрбие;
Оқу тапсырмалары:
• қатысушылардың волонтерлік қозғалыс, оның мақсаттары, міндеттері, бағыттары, субъектілері, нәтижелері және осы әлеуметтік құбылыстың әлеуметтік әсерлері туралы білім деңгейін арттыру;
• өскелең ұрпақты волонтерлік тәжірибеге қосу тетіктерімен, сондай-ақ волонтерлік қызмет саласындағы даму траекторияларымен таныстыру;
• балалар мен жасөспірімдерді Қазақстандағы волонтерлік қызметті дамытудың ағымдағы тенденциялары, волонтерлік қозғалысты қолдаудың қолданыстағы институттары мен құралдары туралы ақпараттандыру;
• жас волонтерлерді әлеуметтік жобалаудың тиісті әдістері мен технологияларына, волонтерлік іс-шараларды, жобалар мен бағдарламаларды құру мен жүзеге асыруға және экологиялық мәселелер мен проблемаларға әрекет етудің басқа да тиімді тәсілдеріне үйрету;
• балаларды әлеуметтік маңызы бар жобаларды жүзеге асыру үшін әлеуметтік құрылымдармен, коммерциялық емес ұйымдармен және басқа да қоғамдық институттармен өзара әрекеттесу жолдарын үйрету;
• жас ұрпаққа волонтер және көшбасшы рөлдерін тиімді орындау үшін қажетті білім, білік және дағдыларды меңгеруіне жағдай жасау.
Дамытушылық міндеттері:
• балаларда волонтерлік салада табысты қызмет ету үшін маңызды жеке қасиеттер мен құзыреттерді қалыптастыру және жетілдіру;
• балалар мен жасөспірімдердің эмоционалдық интеллектісі мен әлеуметтік құзыреттілігін дамыту, олардың шығармашылық және жобалық ойлауын жаттықтыру, басқа да маңызды
жұмсақ дағдылар волонтерлері («жұмсақ» дағдылар);
• өскелең ұрпақтың әлеуметтік мәселелерді көру және түсіну қабілетін, айналасындағы басқа субъектілермен және әлеуметтік институттармен сындарлы қарым-қатынасқа түсу қабілеті мен дайындығын дамыту.
әлеуметтік маңызды міндеттер;
• волонтерлік қызмет арқылы әрбір баланың әлеуетін барынша ашуға, оның тұлғалық өсуіне, әлеуметтенуіне және өзін-өзі жүзеге асыруына ықпал ету.
Тәрбиелік міндеттері:
• жастарды волонтерлік қызметке тарту;
• мектеп оқушыларын мейірімділікке, жанашырлыққа, көмекке мұқтаж жандарға қолдау көрсетуге ұмтылуға тәрбиелеуге үлес қосу;
• өскелең ұрпақтың айналадағы шындыққа, ауылда, қалада, ауданда болып жатқан барлық нәрсеге жауапкершілікті және белсенді көзқарасын қалыптастыру;
күй.
Тақырыптық волонтер арқылы қол жеткізуге болатын стратегиялық немесе ұйымдастырушылық міндеттерді бөлек атап өтуге болады.
• балалардың әлеуметтік маңызы бар волонтерлік бастамаларын анықтауды және қолдауды қамтамасыз ету;
• волонтерлік тәжірибе мен озық тәжірибе алмасуды ұйымдастыру, өнімді идеялар мен технологияларды қайталауға көмектесу;
Волонтерлік бағдарламаны әзірлеу келесі педагогикалық принциптерге негізделген.
Демалысты дамыту принципі. Осы қағидаға сәйкес өзінің бағдарламалық мазмұнымен баланың бос уақытын сауатты да пайдалы өткізуге айналатын еріктілік саласында дамытудың тиімді тетігі ретінде қарастырылады.
Педагогикалық менеджмент пен өзін-өзі басқарудың өзара байланысының принципі. Бұл қағида ересектер мен балалардың бағдарламалық іс-әрекетті бірлесіп басқаруын, оның нәтижелері үшін оқушы мен мұғалімнің ортақ жауапкершілігін болжайды.
Жүйелік принцип. Бұл қағида балалар мен жасөспірімдерде жүйелік идеяларды қалыптастыратын волонтерлік қызмет туралы ақпаратты жан-жақты көрсету қажеттілігін анықтайды.
Қолжетімділік принципі. Бағдарламалардың мазмұны балалардың жеке және әлеуметтік тәжірибесін және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, әр түрлі жас топтарына волонтерлік қызмет туралы ақпаратты жеткізудің қолжетімді нысандарын білдіреді.
Өзгергіштік принципі және әртүрлі іс-әрекет түрлерін еркін таңдау. Ол балаларға іс-әрекеттің нысандары мен сипатын, ену дәрежесін, бірлескен қызмет пен қарым-қатынасқа қатысушыларды, ақпарат алу тәртібін, әрекет ету әдісін және жеке қатысудың басқа параметрлерін таңдау мүмкіндігін береді.
Саналы әрекет принципі. Бағдарламалардың волонтерлік мазмұнын дамыту әр түрлі білім беру, тәрбиелік, шығармашылық, сауықтыру, спорттық және бос уақытты өткізу кезінде қатысушыларды әлеуметтік маңызы бар іс-шараларға белсенді тартуға негізделген.
Мотивация принципі. Ол волонтерлік тақырып бойынша ақпаратты одан әрі іздеу және дамыту үшін ауысым кезінде балалар мен жасөспірімдердің мотивациясын дамытуға, сондай-ақ оларды жалпы кейінгі өмірде волонтерлік қызметке қосуға бағытталған.
Бағдарлама мазмұнының өмірмен байланыс принципі. Бұл принцип бағдарламаның өзекті және сұранысқа ие мазмұнын таңдауға ықпал етеді және өскелең ұрпақтың алған білімдері мен дағдыларын тәжірибеде қолдана білу қабілетін дамытуға бағытталған.
Волонтерлік ұйымның имиджін қалыптастыру волонтерлік қозғалысты ұйымдастырудың негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.
Жасыратыны жоқ, олар игі іс жасағысы келгенімен, түсініспеушілік салдарынан біреуге немесе еріктілердің көмегіне жүгініп, нәтижеге көңілі толмай қалатындары жиі кездеседі.
Осындай қиын жағдайларда волонтерлік ұйымның бейнесін сақтау өте маңызды.
Ұйымның өзінде кез келген тәртіпсіздікті дереу тоқтату, жалпы қоғам тарапынан волонтерлердің жұмысын айыптауға әкелетін көзқарастар мен мінез-құлықтардың бөлінуіне жол бермеу маңызды.
Осы бағыттардағы іс-шараларды сәтті жүзеге асыру үшін волонтерлік ұйым өзінің өзіндік имиджін (ағылшын тілінен аударғанда – имидж сөзі «бейне», «келбет» дмб) - мақсаттары мен міндеттерін нақты көрсетуі керек идеялар жиынтығын әзірлеу, олардың қызметінің сипатын анық көрсетеді және жарқын, эмоционалды, жағымды жүкті көтереді. Волонтерлік ұйымдардың имиджі идеясы жергілікті қоғамдастықтың мәселелерін шешуге бағытталған нақты іс-шаралар мен акцияларды ұйымдастыру және өткізу арқылы да, сондай-ақ осындай іс-шараларға қатысу барысында да қалыптасады.
Сондай-ақ балалар мен жасөспірімдер волонтерлігін ұйымдастыру саласындағы табысты тәжірибелер мен жетістіктердің тұсаукесерін өткізуге болады (мысалы, ай/жыл волонтеры конкурстары немесе ерікті жастар бастамаларының жыл сайынғы фестивальдері).
Волонтерлік ұйымның имиджі мыналарды қамтуы керек:
• қызметтің миссиясы – бірлескен күш-жігердің күтілетін нәтижесі, волонтерлік ұйымның бағыты, оның құндылық бағдарлары, жарияланған қағидаттар;
• қоғамдық пікір – осы ұйымның қызметі жергілікті қоғамдастық мүшелеріне қалдыратын әсер, осы қызметтен туындаған құндылық пайымдаулары;
• бренд – оның стилі мен сипаттамаларын көрсететін волонтерлік ұйым қызметінің сыртқы танылатын нышандары мен атрибуттары;
• ішкі мәдениет – тұлғааралық қарым-қатынас стилі, эмоционалдық-психологиялық климат, осы ұйымның қызметіне қатысушылар арасындағы қарым-қатынастың қабылданған формалары;
• ұйымдастырушылық мәдениет – іс-әрекетті ұйымдастырушылар мен қатысушылар арасында орнатылған қарым-қатынас, сондай-ақ волонтерлік ұйымдағы жалпы ұйымшылдық, еңбек тәртібі, тәртіп пен жүйелілік дәрежесі.
Бұған қалай қол жеткізуге болады? Бұл туралы келесі спикер айтатын болады
Волонтерлік қызмет жыл өткен сайын Қазақстанда да өз орнын табуда. Осылай, еріктілер жұмысын бір жүйеге келтіру үшін, оларға мемлекет тарапынан қолдау көрсету үшін, және жаңа мүмкіндіктерге жол ашып беру үшін Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылды «Еріктілер жылы» деп жариялаған болатын.
Елімізде еріктілік 15 бағытта жұмыс жасайды. Олардың ішіндегі ең көп таралғандары:
- Әлеуметтік еріктілік - мүмкіндігі шектеулі, қарт, жалғыз басты адамдарға, ата-ананың қамқорлығынсыз қалған және ерекшелігі бар балаларға, өзге де адамдарға көмек көрсету. Бұл еріктіліктің ең танымал бағыты.
- Қоғамдық қауіпсіздік еріктілері мен ерікті-медиктер - өте аз таралған және бірегей бағыт. Онымен көбіне ересек жастағы волонтерлер айналысады, өйткені бұл сала ерекше және қауіпті.
- Ивент-еріктілік - ең ауқымды бағыттардың бірі, себебі ол бірнеше бағыттарды қамтиды. Мұнда спорттық, мәдени және өзге де бағыттардағы шараларда көмек беруге болады.
- Экологиялық еріктілік - қазір үлкен өзектілікке ие. Еріктіліктің бұл түрі көптеген вариацияларға ие: флора мен фаунаны сақтаумен айналысуға, қалалық тазалық пен экологиялық жағдайды күзетуге немесе ұлттық саябақтардағы табиғатты сақтауға ат салысуға болады және т.б.
- Медиа-волонтерлік - еріктіліктің «жас» түрі, енді ғана серпін алып жатыр. Медиаволонтерлер тек қайырымдылық алушыларға ғана емес, сонымен қатар еріктілер қызметін ұйымдастырушыларға – ерікті орталықтарға, қайырымдылық қорларға, КЕҰ көмектеседі. Көбінесе бұл журналисттер, фотографтар және видеографтар.
- рухани-адамгершілік -жеке адам ретінде физикалық, психикалық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық тұрғыда үйлесімді дамуына мүмкіндік беретін, жетім балалардың өзін-өзі тану, өзін-өзі тәрбиелеу және әлеуметтену азаматтық ұстанымын қалыптастыруға жағдайлар жасау;
- әлеуметтік-педагогикалық -мүгедек баласы бар, девиантты мінез-құлықты баласы бар отбасындағы бала рөліне қатысты оның толыққанды өмір сүруіне бағытталып ұйымдастырылған іс-шара;
- идеологиялық-тәрбиелік -қоғамдық ортада балаларды әлеуметтендіру және азаматтық-құқықтық сауаттылығын бекіту, түрліпартриотты-азаматтық бағыттағы акцияларға және шараларға қатысу;
- мәдени-ағартушылық - қоғамдық тәжірибеде қалыптасқан әлеуметтік нормаларын, саяси-мәдени дәстүр құндылықтарын реттейтін еріктілердің әлеуметтік-мәдени іс-әрекеттерін ұйымдастыру;
- саяси-әлеуметтік -әлеуметтік қызмет көрсететін мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарымен бірігіп, әлеуметтік жетім және жайсыз отбасын мемлекеттік қолдау және бала құқығын қорғаумен қамтамасыз ету жұмыс тәжірибесін тарату;
- жарнамалық-насихаттаушылық -еріктілер қозғалысының әлеуметтік маңызды идеяларын қолдау, дамыту әлеуметтік жарнамаларын ұйымдастыру, қоғамға қызмет ету әлеуметтік жауапкершілігін бұқаралық ақпарат құралдарында насихаттау;
- аниматорлық-балалар үйі, сауықтыру-бейімдеу орталықтары мен демалыс лагерлерінде балалардың мәдени-бос уақытын ұйымдастыру және шығармашылық әлеуетін қолдау;
• еліміздің әлеуметтік белсенді азаматтарын әлеуметтік тәжірибеге тарту және оларды дамудың әлеуетті мүмкіндіктері туралы ақпараттандыру;
• оларға өзін көрсетуге, өз әлеуетін іске асыруға және қоғам немесе мемлекет тарапынан лайықты баға алу мүмкіндігін беру;
• азаматтардың шығармашылық белсенділігін дамыту;
• қиын өмірлік жағдайға тап болған адамдарды қоғам өміріне біріктіру.
Қолданбалы тапсырмаларға мыналар жатады:
• уақытша жұмыста, жұмысқа орналасу кезеңінде кәсіптік білім алғаннан кейін азаматтардың кәсіби дағдыларын, білімдері мен құзыреттерін сақтау;
• азаматтарды жаңа еңбек дағдыларына үйрету және кәсіптік бағдар беруді ынталандыру;
• әлеуметтік мәселелерді шешу үшін өзін-өзі жүзеге асыру және өзін-өзі ұйымдастыру дағдыларын алу;
• қоғамға жат мінез-құлықты әлеуметтік мінез-құлықпен ауыстыру;
• гуманистік-патриоттық тәрбие;
Оқу тапсырмалары:
• қатысушылардың волонтерлік қозғалыс, оның мақсаттары, міндеттері, бағыттары, субъектілері, нәтижелері және осы әлеуметтік құбылыстың әлеуметтік әсерлері туралы білім деңгейін арттыру;
• өскелең ұрпақты волонтерлік тәжірибеге қосу тетіктерімен, сондай-ақ волонтерлік қызмет саласындағы даму траекторияларымен таныстыру;
• балалар мен жасөспірімдерді Қазақстандағы волонтерлік қызметті дамытудың ағымдағы тенденциялары, волонтерлік қозғалысты қолдаудың қолданыстағы институттары мен құралдары туралы ақпараттандыру;
• жас волонтерлерді әлеуметтік жобалаудың тиісті әдістері мен технологияларына, волонтерлік іс-шараларды, жобалар мен бағдарламаларды құру мен жүзеге асыруға және экологиялық мәселелер мен проблемаларға әрекет етудің басқа да тиімді тәсілдеріне үйрету;
• балаларды әлеуметтік маңызы бар жобаларды жүзеге асыру үшін әлеуметтік құрылымдармен, коммерциялық емес ұйымдармен және басқа да қоғамдық институттармен өзара әрекеттесу жолдарын үйрету;
• жас ұрпаққа волонтер және көшбасшы рөлдерін тиімді орындау үшін қажетті білім, білік және дағдыларды меңгеруіне жағдай жасау.
Дамытушылық міндеттері:
• балаларда волонтерлік салада табысты қызмет ету үшін маңызды жеке қасиеттер мен құзыреттерді қалыптастыру және жетілдіру;
• балалар мен жасөспірімдердің эмоционалдық интеллектісі мен әлеуметтік құзыреттілігін дамыту, олардың шығармашылық және жобалық ойлауын жаттықтыру, басқа да маңызды
жұмсақ дағдылар волонтерлері («жұмсақ» дағдылар);
• өскелең ұрпақтың әлеуметтік мәселелерді көру және түсіну қабілетін, айналасындағы басқа субъектілермен және әлеуметтік институттармен сындарлы қарым-қатынасқа түсу қабілеті мен дайындығын дамыту.
әлеуметтік маңызды міндеттер;
• волонтерлік қызмет арқылы әрбір баланың әлеуетін барынша ашуға, оның тұлғалық өсуіне, әлеуметтенуіне және өзін-өзі жүзеге асыруына ықпал ету.
Тәрбиелік міндеттері:
• жастарды волонтерлік қызметке тарту;
• мектеп оқушыларын мейірімділікке, жанашырлыққа, көмекке мұқтаж жандарға қолдау көрсетуге ұмтылуға тәрбиелеуге үлес қосу;
• өскелең ұрпақтың айналадағы шындыққа, ауылда, қалада, ауданда болып жатқан барлық нәрсеге жауапкершілікті және белсенді көзқарасын қалыптастыру;
күй.
Тақырыптық волонтер арқылы қол жеткізуге болатын стратегиялық немесе ұйымдастырушылық міндеттерді бөлек атап өтуге болады.
• балалардың әлеуметтік маңызы бар волонтерлік бастамаларын анықтауды және қолдауды қамтамасыз ету;
• волонтерлік тәжірибе мен озық тәжірибе алмасуды ұйымдастыру, өнімді идеялар мен технологияларды қайталауға көмектесу;
Волонтерлік бағдарламаны әзірлеу келесі педагогикалық принциптерге негізделген.
Демалысты дамыту принципі. Осы қағидаға сәйкес өзінің бағдарламалық мазмұнымен баланың бос уақытын сауатты да пайдалы өткізуге айналатын еріктілік саласында дамытудың тиімді тетігі ретінде қарастырылады.
Педагогикалық менеджмент пен өзін-өзі басқарудың өзара байланысының принципі. Бұл қағида ересектер мен балалардың бағдарламалық іс-әрекетті бірлесіп басқаруын, оның нәтижелері үшін оқушы мен мұғалімнің ортақ жауапкершілігін болжайды.
Жүйелік принцип. Бұл қағида балалар мен жасөспірімдерде жүйелік идеяларды қалыптастыратын волонтерлік қызмет туралы ақпаратты жан-жақты көрсету қажеттілігін анықтайды.
Қолжетімділік принципі. Бағдарламалардың мазмұны балалардың жеке және әлеуметтік тәжірибесін және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, әр түрлі жас топтарына волонтерлік қызмет туралы ақпаратты жеткізудің қолжетімді нысандарын білдіреді.
Өзгергіштік принципі және әртүрлі іс-әрекет түрлерін еркін таңдау. Ол балаларға іс-әрекеттің нысандары мен сипатын, ену дәрежесін, бірлескен қызмет пен қарым-қатынасқа қатысушыларды, ақпарат алу тәртібін, әрекет ету әдісін және жеке қатысудың басқа параметрлерін таңдау мүмкіндігін береді.
Саналы әрекет принципі. Бағдарламалардың волонтерлік мазмұнын дамыту әр түрлі білім беру, тәрбиелік, шығармашылық, сауықтыру, спорттық және бос уақытты өткізу кезінде қатысушыларды әлеуметтік маңызы бар іс-шараларға белсенді тартуға негізделген.
Мотивация принципі. Ол волонтерлік тақырып бойынша ақпаратты одан әрі іздеу және дамыту үшін ауысым кезінде балалар мен жасөспірімдердің мотивациясын дамытуға, сондай-ақ оларды жалпы кейінгі өмірде волонтерлік қызметке қосуға бағытталған.
Бағдарлама мазмұнының өмірмен байланыс принципі. Бұл принцип бағдарламаның өзекті және сұранысқа ие мазмұнын таңдауға ықпал етеді және өскелең ұрпақтың алған білімдері мен дағдыларын тәжірибеде қолдана білу қабілетін дамытуға бағытталған.
Волонтерлік ұйымның имиджін қалыптастыру волонтерлік қозғалысты ұйымдастырудың негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.
Жасыратыны жоқ, олар игі іс жасағысы келгенімен, түсініспеушілік салдарынан біреуге немесе еріктілердің көмегіне жүгініп, нәтижеге көңілі толмай қалатындары жиі кездеседі.
Осындай қиын жағдайларда волонтерлік ұйымның бейнесін сақтау өте маңызды.
Ұйымның өзінде кез келген тәртіпсіздікті дереу тоқтату, жалпы қоғам тарапынан волонтерлердің жұмысын айыптауға әкелетін көзқарастар мен мінез-құлықтардың бөлінуіне жол бермеу маңызды.
Осы бағыттардағы іс-шараларды сәтті жүзеге асыру үшін волонтерлік ұйым өзінің өзіндік имиджін (ағылшын тілінен аударғанда – имидж сөзі «бейне», «келбет» дмб) - мақсаттары мен міндеттерін нақты көрсетуі керек идеялар жиынтығын әзірлеу, олардың қызметінің сипатын анық көрсетеді және жарқын, эмоционалды, жағымды жүкті көтереді. Волонтерлік ұйымдардың имиджі идеясы жергілікті қоғамдастықтың мәселелерін шешуге бағытталған нақты іс-шаралар мен акцияларды ұйымдастыру және өткізу арқылы да, сондай-ақ осындай іс-шараларға қатысу барысында да қалыптасады.
Сондай-ақ балалар мен жасөспірімдер волонтерлігін ұйымдастыру саласындағы табысты тәжірибелер мен жетістіктердің тұсаукесерін өткізуге болады (мысалы, ай/жыл волонтеры конкурстары немесе ерікті жастар бастамаларының жыл сайынғы фестивальдері).
Волонтерлік ұйымның имиджі мыналарды қамтуы керек:
• қызметтің миссиясы – бірлескен күш-жігердің күтілетін нәтижесі, волонтерлік ұйымның бағыты, оның құндылық бағдарлары, жарияланған қағидаттар;
• қоғамдық пікір – осы ұйымның қызметі жергілікті қоғамдастық мүшелеріне қалдыратын әсер, осы қызметтен туындаған құндылық пайымдаулары;
• бренд – оның стилі мен сипаттамаларын көрсететін волонтерлік ұйым қызметінің сыртқы танылатын нышандары мен атрибуттары;
• ішкі мәдениет – тұлғааралық қарым-қатынас стилі, эмоционалдық-психологиялық климат, осы ұйымның қызметіне қатысушылар арасындағы қарым-қатынастың қабылданған формалары;
• ұйымдастырушылық мәдениет – іс-әрекетті ұйымдастырушылар мен қатысушылар арасында орнатылған қарым-қатынас, сондай-ақ волонтерлік ұйымдағы жалпы ұйымшылдық, еңбек тәртібі, тәртіп пен жүйелілік дәрежесі.
Бұған қалай қол жеткізуге болады? Бұл туралы келесі спикер айтатын болады